Haplothrips tritici

تریپس گندم، یکی از آفات مهم مکنده گندم در بسیاری از نقاط کشور است که خسارت آن از خسارت سن گندم قابل تفکیک نیست. ( باقری و رجبی ،۱۳۷۹ ) در فصل بهار حشرات ریز قرمز رنگی در لابلای دانه های سبز خوشه گندم دیده می شوند که در واقع پوره های تریپس گندم هستند. خوشه های آلوده کوتاه مانده و پیچیدگی پیدا می کنند.

شکل شناسی

حشره کامل این آفت از سایر تریپس ها بزرگتر و طول آن حدود ۲ میلیمتر می باشد. رنگ عمومی بدن قهوه ای تیره یا سیاه یکنواخت ساق و پنجه پاها و بند میانی شاخکها به رنگ قهوه ای روشن می باشند طول سر کمی بیشتر از عرض آن و در قسمت جلو کمی باریک شده است شاخکها ۸ بندی می باشد. عرض پیش کرده کمی بیشتر از طول آن پنجه ها ۱-۲ بندی و فاقد ناخن می باشد، پوره ها زرد متمایل به قرمز رنگ و فقط سر پاها و آخر شکم سیاه است . تخمها لوبیایی شکل ، سفید و به قطر 0/4 میلیمتر است.

مناطق انتشار

این آفت در بیشتر کشورهای اروپایی انتشار داشته و در ایران نیز از نواحی اطراف تهران، سمنان، اصفهان، چهار محال و بختیاری ،کرمان رفسنجان ،سیرجان، یزد، آذربایجان، اهواز و کرمانشاه گزارش شده است ( بهداد ۱۳۷۱؛ تکلوزاده و زهدی ،۱۳۷۹ ) احتمالاً در تمام نقاط ایران انتشار دارد.

خسارت

این آفت علاوه بر گندم به جو ،چاودار، یولاف و برخی علف های هرز گندمیان نیز حمله می کند. از شیره برگ، گل و خوشه مكيده و در محل تغذیه آن روی برگ لکه های نقره ای یا زرد روشن بوجود می آید. تریپس گندم را بیشتر در لابلای غلاف برگ، محل اتصال برگ به ساقه و یا لابلای خوشه ها می توان مشاهده نمود. با تشکیل خوشه های گندم جمعیت ترییس در روی آنها نیز افزایش یافته و با تغذیه از دانه های نرم موجب چروکیدگی و توقف رشد آنها می شود. علایم خسارت روی برگ به صورت پیچیدگی و ایجاد لکه های نقره ای ظاهر می شود. طول خوشه های آلوده کوتاه و شکل آنها کج شده و نوک خوشه تا قسمتی از آن سفید و تا حدودی شبیه به علایم سرمازدگی است. خسارت این آفت ممکن است با خسارت نماتد گندم اشتباه شود. باقری و رجبی (۱۳۷۹) تعداد متوسط تربیس را در هر خوشه 30/5 عدد پوره در فریدن برآورد کرده اند و متوسط کاهش عملکرد محصول به ازاء هر ۱۰ پوره تریپس در هر خوشه 0/85 درصد گزارش کرده اند که معادل 25/5 کیلوگرم در هکتار در مزارع با عملکرد ۲ تن در هکتار می باشد. اگرچه سمپاشی گسترده بر علیه سن گندم از بروز خسارت اقتصادی این آفت جلوگیری می کند ولی در مناطقی که علیه سن گندم سمپاشی نمی شود خسارت آن چشمگیر است.

زیست شناسی

این حشره تابستان را به صورت پوره سن ۲ در عمق ۵ سانتیمتری و زمستان را در عمق ۲۰ سانتیمتری خاک اطراف ریشه و طوقه گندم های سال قبل سپری می نماید. در اواخر زمستان و اوایل بهار لاروهای زمستانگذران به سطح خاک آمده و پس از مدتی حضور در کاه موجود در سطح مزرعه روی علفهای هرز گرامینه داخل مزرعه نظیر Hordeum sp رفته و سیکل زندگی خود را کامل می نمایند یعنی مراحل پیش شفیرگی را طی نموده و به حشره بالغ تبدیل می شوند. حشرات بالغ پس از استقرار بوته ها به روی گندم و جو منتقل شده و تغذيه و تخمریزی خود را انجام می دهند و تخم های خود را بطور انفرادی یا دسته های چند تایی در درون بافت برگ، خوشه یا روی ساقه خوشه گندم قرار می دهند. در اواخر بهار و اوائل تابستان با برداشت محصول گندم لاروهای سن دوم حاصله از این تخمگذاری به داخل کاه و کلش موجود در مزرعه رفته و تا فرا رسیدن سرما در آنجا باقی مانده و سپس در پاییز وارد خاک می شوند. این آفت در شرایط آب و هوایی کرمان و گرگان یک نسل در سال دارد (تکلوزاده و زهدی ،۱۳۷۹ ) تراکم جمعیت آفت در سال ۱۳۷۶ حداکثر 26 عدد و در سالهای 77 و 78 بترتیب 42/55 و 43/7 عدد در هر بوته بوده است. حشرات کامل در هنگام صبح که دمای محیط پائین است در جاهای محفوظ بسر می برند و در مواقعی که دمای محیط بالا باشد آنها روی برگ رفته و فعالیت خود را شروع می کنند. به موازات رشد بوته ها و گرم شدن هوا به تدریج بر جمعیت ترییس نیز افزوده می شود. این افزایش تدریجی نشانه خروج تدریجی پوره ها از پناهگاههای زمستانی است. پوره های کوچک و قرمز رنگ از شیره دانه های نرم گندم تغذیه می کنند. یک نسل در سال دارد.

روش های کنترل

الف – زراعى

شخم عمیق تا ۹۰ درصد تریپسها را که در داخل خاک و مزرعه زمستان گذرانی می کنند از بین می برد. ( بهداد ،۱۳۷۱)

ب شیمیایی

از آنجائی که ظهور حشرات کامل و سپس لاروها با برنامه مبارزه با سن گندم مصادف است در نتیجه سمپاشی مزارع علیه سن گندم، روی آنها نیز مؤثر واقع می شود.

یکی دیگر از تریپسهایی که به گندم ،جو ،کتان سیب زمینی ،کاهو یونجه و شبدر در ایران حمله می کند (Franklina intonsa (Trybom می باشد. خسارت آن در درجه دوم اهمیت قرار داشته و در تمام مناطق کشور نیز انتشار دارد. همچنین مبارزه ای که بر علیه پوره های سن گندم صورت می گیرد این آفت را نیز در بر گرفته و نیازی به مبارزه جداگانه نمی باشد. ( باقری و رجبی ، ۱۳۷۹)