Ostrinia nubilalis persica Hübner

از جنس Ostrinia تنها گونه O.nubilalis از ایران گزارش شده است. بر اساس طبقه بندی ماتائورا و مونروا (۱۹۷۰) این گونه به سه زیرگونه با نامهای persica و nubilalis ،mauretanica تقسیم می شود که وجه تمایز آنها از یکدیگر بر اساس رنگ و اندازه بدن استواراست و از نظر خصوصیات ساختمانی اختلاف چندانی با یکدیگر ندارند. شکل شناسی مقایسه ای حشره کامل، تخم، لارو و شفیره توسط موشر (۱۹۱۹) و بعداً توسط مونروا (۱۹۷۶) توصیف گردیده است. عسگری (۱۳۷۳) با بازنگری در وضعیت تاکسونومیکی این گونه از طریق بررسی ژنیتالیای خارجی، وضعیت رنگ بندی بال و شکل ساکولوس، زیر گونه آن را persica اعلام کرده است. به هر حال لاروهای این آفت از برگ ها، ساقه و گلهای نر و ماده (بلال) تغذیه می کنند. اولین آثار آلودگی در مراحل اولیه تشكيل قيف ذرت ظاهر می شود که لاروها با تغذیه از برگ ها و ورود به قیف گیاه، خسارت خود را آشکار می کنند. لاروهای درشت، ساقه را در پشت غلاف برگ سوراخ کرده و از محل گره ها وارد ساقه می گردند. وجود فضولات لارو که در محل غلاف و محور برگ جمع می شود به تشخیص آلودگی کمک می کند. لاروها همچنین گل های نر و ماده در حال رشد را سوراخ کرده و وارد آنها می گردند که معمولاً در آلودگی شدید، ساقه و گلهای نر شکسته می شوند. این آفت تعداد زیادی از میزبان های غیر زراعی، زراعی و ترجیحاً ذرت را آلوده ساخته و در اکثر مناطق کشت ذرت گسترش دارد. در بیشتر سال ها جمعیت آن بالا است و در صورت عدم مقابله اصولی صدمات آن کاملاً اقتصادی می باشد.

مناطق انتشار

فرحبخش (۱۳۴۰) آن را از مازندران و نعیم (۱۳۵۸ ) از گیلان و رشت، ماتائورا و مونروا (۱۹۷۰) از نواحی مختلف ایران از قبیل ریزه، لارستان، انزلی و شمال غربی ایران، و عبایی و عادلی (۱۳۶۲) آن را از شمال، آذربایجان شرقی ،قم، گیلان و مازندران و سایر نقاط کشور گزارش نموده اند؛ ولی تاکنون در ذرت کاری های استان همدان مشاهده نشده است (مؤلف ،۱۳۸۳) همچنین این آفت از آفات مهم ذرت در آمریکا، اروپا و برخی کشورهای آسیایی و کشورهای حوزه جنوب شرقی مدیترانه می باشد.

شکل شناسی

حشره کامل

شب پره ای است که عرض بدن افراد نر و ماده آن با بال باز به ترتیب ۲۷ و ۳۱ میلیمتر می باشد. طول بدن پروانه ۱۵ میلیمتر و رنگ آن زرد متمایل به قهوه ای بوده و در حاشیه بیرونی بال های جلویی دارای دو نوار موجدار مقطع یا شکسته می باشد .

تخم

تخم حشره گرد پهن و به قطر ۵ میلیمتر است که ابتدا به رنگ سفید بوده ولی بعداً به رنگ قهوه ای در می آید.

لارو

لارو به رنگ سفید کرمی است که در حداکثر رشد ۱۸ تا ۲۴ میلیمتر طول دارد، سر آن قهوه ای رنگ می باشد. در طول بدن لارو نوارهای ارغوانی دیده شده و روی هر حلقه از بدن آن چهار نقطه که هر یک منتهی به یک مو می باشد، مشاهده می گردد .

شفیره

شفیره به رنگ قهوه ای و به طول ۱۲ تا ۱۵ میلیمتر بوده و درون پیله نازکی در داخل ساقه ذرت تشکیل می شود.

گیاهان میزبان

آفتی است پلی فاژ که در ایران در درجه اول به ذرت و بعداً به کنف، پنبه، برنج و نیشکر حمله می کند.

خسارت

لارو سن یک، پس از مختصری تغذیه از سطح برگ ها، ساقه را سوراخ کرده و در آن نفوذ می کند. سپس با پیشروی در درون ساقه کانالی را ایجاد می نماید. که این کانال استقامت ساقه ها را در نگهداری وزن بوته ها و مقاومت در برابر وزش باد کاهش داده و سبب شکننده شدن بوته ها می شود .لاروهای این آفت علاوه بر ساقه به بلال نیز حمله می کنند. برگ، ساقه و مخصوصاً میوه (دانه های بلال) که محصول اصلی آن است گاهی توسط ۱۰ تا ۲۰ عدد لارو مورد حمله قرار می گیرد. میزان خسارت این آفت نقاط مختلف متفاوت بوده و از ۱۰ تا ۵۰ درصد گزارش شده است.

زیست شناسی

این حشره ، زمستان را به صورت لارو داخل ساقه های آلوده سپری می نماید. در اوایل بهار پس از مساعد شدن هوا، تبدیل به شفیره شده و حشرات کامل در اواسط خرداد و تا اوایل تیر ماه ظاهر می شوند. پروانه ها شب فعال بوده و پس از جفت گیری شروع به تخمگذاری کنند. ماده ها تخم های خود را در دسته های ۱۵ تا ۲۰ و گاهی ۵۰ عددی در زیر برگ یا روی ساقه گیاه میزبان گذاشته و روی آنها را با ماده لعابی مترشحه بدن خود می پوشانند. تعداد تخم هر ماده از ۴۰۰ تا ۲۰۰۰ عدد گزارش شده است. دوره نشو و نمای جنینی بین ٤ تا ٦ روز متغیر است. لاروهای سن یک در آغاز خروج از تخم از قسمت های زیرین برگهای نازک و گل آذین تر تغذیه می کنند . سپس ساقه یا خود بلال را سوراخ کرده و پس از نفوذ به داخل ساقه و با زیر غلاف های بلال ، روی بلال مستقر می شوند. وجود سوراخها در برگ ها یا غلاف های بلال ها نشان از فعالیت لاروها بوده و زمان مناسب برای مبارزه شیمیایی می باشد. دوره لاروی با توجه به دمای محیط بین ٤ تا ۸ هفته متغیر است؛ به طوری که در دمای ۲۰-۲۱ درجه سانتیگراد دوره لاروی ۲۸ روز و دوره شفیرگی ۱۲ روز می باشد. لارو قبل از تبدیل شدن به شفیره، سوراخی برای خروج پروانه در روی جلد بلال یا ساقه بوجود می آورد و سپس تبدیل به شفیره می شود. پس از آن پروانه های نسل دوم ظاهر می شوند. لاروهای حاصل از این پروانه ها است که در داخل ساقه های آلوده باقیمانده در مزرعه زمستان گذرانی می کنند. در شرایط آب و هوایی گیلان اوایل مرداد ماه مصادف با ظهور نسل دوم و شهریور ماه مقارن با ظهور نسل سوم این آفت است. با توجه به فنولوژی گیاه و بیولوژی آفت، بیشترین خسارت این گونه طی نسل دوم و سوم ایجاد می شود.

روشهای کنترل
الف – کنترل زراعی

1- کف بر کردن محصول در هنگام برداشت: با توجه به زمستان گذرانی آفت که به صورت لارو درون ساقه های باقیمانده از سال قبل می باشد، توصیه می شود که به هنگام برداشت حتى المقدور سعی گردد ساقه از پایین درو شود تا بدین ترتیب قسمت عمده لاروها از بین رفته و با جمعیت کمتری از آفت به سال بعد انتقال یابد.

2- کشت ارقام مقاوم: استفاده از ارقام مقاوم در کاهش میزان آلودگی نقش مؤثری دارد.

ب کنترل مکانیکی و فیزیکی

در این راستا انجام اقدامات زیر در کاهش جمعیت آفت مؤثر می باشد:

1- از بین بردن بقایای گیاهی پس از برداشت محصول و اجرای عملیات شخم عمیق به منظور زیر خاک کردن بقایای آلوده گیاه.

2- حذف علفهای هرز داخل و حاشیه مزارع در اواخر فصل زمستان و اوایل بهار،

3- آب تخت کردن مزرعه در طول فصل زمستان.

4- هراكش نمودن مزرعه.

5- برداشت به موقع محصول برای جلوگیری از مواجه شدن مراحل حساس رشدی بوته ذرت با افزایش تراکم آفت.

ج کنترل شیمیایی

با توجه به اینکه آفت تخم های خود را روی ساقه و سطح زیرین برگها می گذارد، لذا بهترین زمان سمپاشی موقعی است که ۵۰ درصد از تخمها تفریخ شده، ولی هنوز لاروها وارد ساقه ها نشدهاند. در چنین موقعی قسمت اعظم لاروها با دز کم سم از بین رفته و از سمپاشی نتیجه خوبی گرفته می شود و ۵۰ درصد بقیه نیز همزمان با سمپاشی و یا کمی پس از آن که از تخمها خارج می شوند در اثر تماس با باقیمانده سم از بین خواهند رفت سموم مختلفی در مبارزه با این گونه توصیه شده است که برخی از آنها عبارتند از:

۱ سومیسیدین ۲۰٪ امولسیون ——————————- ۰/٧٥ لیتر در هر هکتار

۲ – آمبوش ۲۵% امولسیون ——————————— یک لیتر در هر هکتار

دبیترکس 80% ——————————————- ۱ کیلو در هکتار

در صورت لزوم تکرار سمپاشی به فاصله ۱۰ تا ۱۲ روز توصیه می شود.

د-کنترل بیولوژیکی

روی این آفت مهم ،چند گونه پارازیت از راسته بال غشائیان نظیر زنبور Trichogramma evanescens و گونه هایی نیز از خانواده Scelionidae فعالیت پارازیتوئیدی دارند. در این رابطه میزان پارازیتیسم طبیعی تخم این آفت در سال ۱۳۶۸ و ۱۳۶۹ در شهریور ماه در

دشت ناز ساری به ترتیب ۹۰ و ۸۲% بوده است. (امیری (۱۳۷۲)

به هر حال عوامل زیر به عنوان دشمنان طبیعی آن گزارش شده اند :

Masicera senilis Meigen Zenillia roseanae Bed.

Pioctes punctaria Rom

Eulimneria crassifemut Thonois

Microgaster tibialis Ness

Apanteles thomsoni Syle.

همچنین عسگری و همکاران (۱۳۸۰) غلظتهای مختلفی از دو واریته باکتری به نام

Thuringiensis و Kurstaki را با فرآورده تجارتی دابیل روی لاروهای سن اول مقایسه نمودند و نتیجه گرفتند که واریته کورستاکی (پی پی ام ۳۲۰/۸- LC50 ) اثر کشندگی مشابهی نسبت به فرآورده تجارتی داییل بی بی ام (۴۱۴/۲- LC50 ) داشته و هر دوی آنها بطور معنی داری اثر کشندگی بیشتری نسبت به واریته های تورنژینسیس (پی پی ام ۳۹۲/۷-LC50) داشتند. آنها همچنین در آزمایش دوم ، زمان مؤثر برای دریافت در کشنده باکتری را تعیین کردند. لاروهای سن دومی که از هاگ و سم باکتری با غلظت ۲۰۰۰ پی پی ام از واریته کورستاکی تغذیه شده بودند. ۱۷/۲ ، ۵۰ و ۸۲ درصد از آنها بترتيب بعد از ۲، ۱۰/۸ و ۷۲ ساعت تلف شدند. در آزمایش سوم، حساسیت سنین مختلف لاروی حشره را به غلظت ثابت ۵۰۰ پی پی ام باکتری واریته کورستاکی بررسی نمودند. در این بررسی سن اول حشره بطور معنی داری نسبت به سن دوم حساستر بوده همچنین سن پنجم نسبت به سنین دیگر از حساسیت کمتری برخوردار بوده است. بنابراین بهتر است در صورت استفاده از این پاتوژن آن را موقعی که آفت در سنین پایین لاروی قرار دارد بکار برد.

و- کنترل رفتاری

بدین منظور از تله های نوری و فرمونی به منظور تعیین نقطه اوج پرواز حشرات کامل جهت مشخص کردن زمان دقیق مبارزه با آن در قالب برنامه IPM استفاده می گردد. همچنین از این تله ها در جهت صید حشرات نر نیز میتوان بهره گیری نمود.