• نام علمی: (Chrysomphalus dictyospermi Morgan)

شپشک سپردار قهوه ای مرکبات از مهمترین آفات مرکبات در ایران است و علاوه بر انواع مرکبات، به عده زیادی از گیاهان همیشه سبز از جمله چای، شمشاد، نخل، برگ مو و حتی توت نیز خسارت وارد می کنند. این آفت ظاهراً بومی ایران نبوده و احتمالاً از خاور دور همراه با نهال های مرکبات وارد کشور گردیده، اولین بار در سال ۱۳۱۰ در یکی از باغ های مرکبات ساری روی یک اصله درخت دیده شده و این آفت همراه با میوه و نهال مرکبات به سایر نقاط کشور از جمله به تهران نیز راه یافته است. ولی فقط در گلخانه ها توانسته است مستقر گردد و در محیط آزاد بدلیل خشکی هوا و کمبود رطوبت نسبی نمی تواند بطور مداوم فعال باشد. در سواحل دریای خزر این حشره در اکثر مناطق حتی گرگان دیده می شود.

 حشره مزبور خرطوم بلند خود را در بافت گیاه فرو برده و مرتباً از شیره گیاهی تغذیه نموده و بدین وسیله باعث زرد شدن و ریزش شدید برگ و کوچک ماندن میوه می گردد. بین درختان مرکبات نارنج و پرتقال بیش از سایر انواع مورد حمله این حشره واقع می شود و بعد از آنها نارنگی شدیداً آلوده می گردد. تراکم معمولاً روی برگ و میوه زیاد و روی یک برگ بزرگ تا حدود  ۴۸۰۰  عدد سنین مختلف سپردار قهوه ای و روی یک میوه نارنج به قطر ۶ سانتی متر بیش از ۲۴۰۰۰ عدد پوره سن اول و دوم شمارش شده است.

زیست شناسی:

این آفت زمستان را به صورت ماده بالغ و پوره های سن 1 و 2 گذرانده و در حدود اردیبهشت ماه تخم ریزی می کند. پوره های آفت در اوایل تیر ماه از تخم خارج و روی شاخه و برگو میوه پراکنده می شوند.

پوره ها پس از خروج از تخم حداکثر تا 48 ساعت حرکت داشته و همین که محل مناسبی برزای تغذیه پیدا کردند خرطوم خود را فرو کرده و تا آخر عمر در همان محل ثابت می مانند. پوره ها به علت سبکی ممکن است ابتدا توسط باد منتقل و منتشر شوند.

پوره ها در دوره زندگی خود با ترشح مواد مومی تولید سپر بر روی خود می کنند. سپر نرها کمی دراز و بعد از مرحله نمفی حشرات نر بالدار خارج شده و برای جفتگیری با ماده پرواز می کنند.

شاخک حشره نر ده مفصلی و 6 عدد چشم ساده دارد. هر حشره ماده حدود 150 – 200 عدد تخم می گذارد. دوره تخمگذاری یک ماده 20 – 30 روز طول می کشد. تخمها بیضس شکل و زرد رنگ بوده و پس از چند روز تفریخ می گردند.

حشره مزبور در سال 3-4 نسل دارد و نسل اول و دوم آن بیشتر روی برگ ها و شاخه های جوان می گذرد و نسل پاییزه اغلب روی میوه ها منتقل می گردد.

سپردار قهوه ای مرکبات احتیاج زیادی به رطوبت هوا دارد و هر قدر هوا خشک تر باشد، شرایط زندگی برایش دشوارتر می شود و شاید به همین علت است که با وجود عدم مراقبتی که در حمل و نقل نهالها و میوه های آلوده از نواحی شمالی به قسمتهای جنوبی کشور می شود این آفت هنوز نتوانسته است نهالهای زینتی و درختان دیگر را در استانهای مرکزی و جنوبی آلوده نماید.

مقاومت این سپردار به سرما و گرما زیاد است و حتی در سالهایی که درختان مرکبات از یخبندان صدمه می بینند، تعداد کافی از این حشره باقی مانده و سال بعد به توالد و تناسل خود ادامه می دهد.

پوره های نسل اول بسته به شرایط آب و هوا از اواسط اردیبهشت تا اوایل خرداد ماه ظاهر شده و مراحل رشدی آنها در دهه سوم تیر ماه کامل گردید. فعالیت نسل دوم تا دهه دوم شهریور ماه ادامه یافت و در این زمان حشرات کامل ظاهر شدند. دوره زندگی یک نسل در این دوره 48 روز طول کشید. پوره های متحرک نسل سوم در اواخر شهریور ماه ظاهر شده و پس از پراکنده شدن، در برگهای میزبانان استقرار یافتند. بنابراین سپردار قهوه ای در شرایط سالیانه 3 نسل تولید می کند. زمستانگذرانی به صورت پوره های سن سوم سپری گردید.

روش های کنترل:

برای کنترل شیمیایی علیه شپشک سپردار قهوه ای بایستی موقعی برنامه سمپاشی را اجرا نمود که همزمان با تفریخ تخمها و ظهور پوره های جوان باشد. زیرا اگر در این امر تاخیر شود سپر مومی بر روی بدن حشره تشکیل شده و دیگر سمپاشی موثر واقع نمی شود.اولین نوبت سمپاشی علیه این آفت اواخر خرداد یا اوایل تیر ماه بوده و مرحله دوم در اواسط شهریور و یا اوایل مهر ماه است که در این موقع میوه ها درشت شده ولی هنوز سبز هستند.

برای سمپاشی در این دو مرحله از یکی از سموم فسفره مانند سوپر اسید 40% دیازینون به نسبت 100- 150 سانتیمتر مکعب و مالاتیون به مقدار 200 سانتیمتر مکعب درصد لیتر آب مصرف می گردد.سموم بالا یا همراه با 1 – 1.5 لیتر روغن تابستانی مانند سیترول یا ولک در یکصد لیتر محلول سم مصرف می شود.

میزان مصرف روغن بستگی به درجه حرارت و خشکی هوا دارد. یعنی هر قدر هوا رو به گرما و یا خشکی رود باید مقدار مصرف روغن کمتر شود.

علاوه بر دو مرحله سمپاشی تابستانه مذکور در صورت شدت آفت سمپاشی زمستانه نیز در ماههای دی، بهمن و نیمه اول اسفند با یکی از سموم فسفره نامبرده به مقدار 2-3 لیتر سم در صد لیتر آب همراه با روغن سیترول یا ولک توصیه می گردد.

یک نوع کفشدوزک شکارگر بنامChilocorus  bipustulatus  L.وهمچنین یک گونه قارچ انگل به نامFusarium  juruanum می باشد که تماماً پوره‌ها و حشرات کامل سپردار را مورد حمله و تغذیه خود قرار می‌دهد.

منبع: اطلس آفات درختان میوه/ مجید میراب بالو … ( و دیگران)