Hydronomus sinuaticolis Faust.

مناطق انتشار

سرخرطومی برنج، انتشار جهانی دارد. از کشورهای آسیای میانه نظیر قرقیزستان، ترکمنستان و افغانستان گزارش شده است. در ایران تاکنون از ممسنی استان فارس، شادگان و ایذه استان خوزستان (خواجه زاده و همکاران ۱۳۷۷) گزارش شده است. این حشره را اولین بار شرفه در سال ١٣٤٨ و اقتدار در سال ۱۳۵۰ از منطقه ممسنی جمع آوری و گزارش کرده اند اقتدار (۱۳۵۲). آنها همچنین بیولوژی آنرا مورد مطالعه قرار داده اند.

لاروهای این حشره روی ریشه و در داخل طوقه برنج زندگی می کنند. در حال حاضر اهمیت اقتصادی قابل توجهی ندارند در سال هایی که میزان بارندگی پاییزه و بهاره بیش از ۵۰۰ میلیمتر باشد خسارت آن نسبتاً زیاد می شود و حدود ۲۵-۵۰ درصد از محصول را در خزانه از بین می برند اقتدار (۱۳۵۲)

شکل شناسی

حشره کامل

اندازه حشره کامل ۵ تا ۶ میلیمتر، بدن تخم مرغی شکل و پوشیده از پولک های خاکستری متمایل به سفید است. سطح پشتی دارای لکه های قهوه ای خیلی کوچک است که این لکه ها تأثیری در نوع رنگ ندارند. شاخک ها و پاها زرد متمایل به قرمز، سر کوتاه و نسبتاً برآمده و در افراد تر خرطوم کوتاهتر از طول پیش گرده می باشد. طول و عرض پشت سینه اول با هم مساوی و عريضترين قسمت سینه در نیمه جلویی واقع شده است. بالها در افراد ماده عریض تر از افراد نر می باشند.

تخم

تخم ها شبیه دانه برنج و طول آنها ۶۰ تا ۰/۶۵ میلیمتر است.

لارو

لاروهای سرخرطومی سفید رنگ، کپسول سر و آرواره قهوه ای روشن و لاروها مانند سایر سرخرطومی ها بدون پا هستند. اندازه لاروها ۵ تا ۱۲ میلیمتر بوده و روی مفاصل ۲ تا ۵ شکمی دارای برجستگی مثلثی گوشتی است.

شفیره

ابتدا شیری و بتدریج قهوه ای روشن و به هنگام تبدیل شدن به حشره کامل، قهوه ای تیره می شود. طول بدن شفیره ها ٤ تا ٦ و عرض آنها ۲ تا ۳ میلیمتر می باشد.

خسارت

خسارت حشرات کامل به صورت ایجاد لکه های گرد یا بیضوی کوچک با خطوط زرد رنگ روی سطح برگ می باشد. خسارت حاصله خیلی کم بوده و در اکثر موارد نامحسوس است به هر حال عمده خسارت توسط لاروها به ریشه برنج وارد می شود. در نتیجه تغذیه ریشه ها کوتاه، زرد قهوه ای یا قهوه ای تیره و نهایتاً خشک می شوند و سبب بروز خطوط زرد رنگی به طول ۰/۵ تا ۱ میلیمتر در خارج از ساقه می گردد. و سپس موجب شکستن و خم شدن ساقه از ۱ تا ۲ روز بعد از تغذیه می شود. در برخی از مزارع ایذه خسارت آفت ۱۰-۲۵ محصول و در موارد بسیار محدود ۵۰ تا ۸۰٪ و در باغ ملک ۱/۵ تا ۵ بوده است (خواجه زاده و همکاران ۱۳۷۷). خسارت نسل اول بیش از نسل دوم است. ظهور نسل اول مصادف با ظهور خوشه ها و ظهور نسل دوم مصادف با سفت و سخت شدن دانه هاست و این توام با برداشت محصول می باشد. لاروهای نسل اول پس از خروج از تخم، از ریشه و طوقه تغذیه می کنند و در نتیجه بوته ها زرد و خشک می شوند.

زیست شناسی

این حشره زمستان را به صورت لارو سن آخر در عمق ۱۵ تا ۳۰ سانتیمتری خاک مزارع برنج در حال آیش و علف های هرز سپری می کند. در خرداد به شفیره تبدیل و حدود اواسط خرداد تا اوایل تیرماه حشرات کامل ظاهر شده و پس از یک هفته تغذیه و جفتگیری، در اواسط تا اواخر تیرماه تخمگذاری می کنند حشرات ماده برای تخمگذاری به اطراف ریشه برنج نفوذ کرده و تخم های خود را با ماده چسبناکی که از خود ترشح می کنند به ریشه برنج می چسبانند. این حشره ۱ تا ۸ عدد تخم میگذارد که به نظر میرسد باید بیش از اینها تخمریزی نماید. مدت نشو ونمای جنینی ۷ تا ۱۰ روز بوده و بعد از سپری شدن این مدت، لاروهای سن یک آفت که شیری رنگ می باشند از پوسته تخم خارج می شوند، اوج جمعیت لاروها و خسارت آفت اوایل مرداد تا اوایل شهریور ماه صورت می گیرد (خواجه زاده و همکاران ۱۳۷۷) بنابراین دوره یک نسل حدود ٢٤ تا ٤٢ روز بطول می انجامد. حشرات کامل نسل دوم پس از جفتگیری در اواخر شهریور ماه شروع به تخم ریزی در اطراف ریشه و طوقه می نمایند . این لاروها اکثراً در دستجات ۱۵۰ تا ۲۰۰ عددی در قسمت های مرطوب خاک شده جمع و در نقاط خشک مزرعه کمتر یافت می شوند. این نکته در مبارزه بسیار مؤثر است و باید آنرا مدنظر قرار داد. این آفت در سال دو نسل دارد.

روشهای کنترل

الف- کنترل زراعی

۱-۱- شخم زمین اصلی :

شخم زمین قبل از انتقال نشاءها در اواخر خردادماه و در زمان شفیرگی باعث نابودی تعدادی از آنها می شود.

۲-۱- تناوب زراعی:

اجرای تناوب زراعی با محصولات علوفه ای با جالیزی، زیرا آفت علاقه خاصی به تغذیه از برنج نشان می دهد و در اثر نبود میزبان اصلی از بین می رود.

۲-۱- آيش قرار دادن شالیزار

١-٤- شخم پس از برداشت:

بعد از برداشت محصول در نواحی کاملاً آلوده، انجام شخم باعث آفت در سال بعد می شود لذا انجام آن توصیه می گردد.

ب کنترل شیمیایی

با توجه به کارآیی بالای روشهای زراعی در کاهش جمعیت آفت و همچنین اثرات زیان آور کاربرد مواد شیمیایی روی فون آنتموفاژها و آنتموپاتوژنهای آگرو اکوسیستم برنج و همین طور اثرات سوء زیست محیطی مبارزه شیمیایی بر علیه آن توصیه نمی شود (خواجه زاده و همکاران ۱۳۷۷) به هر حال در صورت نیاز، سمپاشی علیه حشرات کامل با سمومی نظیر دیازینون ٦٠ تیودان %۲۵ و لاروین Df۸۰ توصیه می گردد ،ولی باید سعی شود حتی المقدور با روشهای زراعی، جمعیت آفت کنترل شود.