Zabrus tenebrioides Goeze

این حشره در سراسر اروپا، قفقاز، کشورهای خاورمیانه و آسیای مرکزی انتشار دارد (بالشویسکی ( ۱۹۹۳ ). در ایران تاکنون از تهران، مشهد، بجنورد، سبزوار، گرگان و گنبد جمع آوری شده است. همچنین نگارنده در سال ۱۳۷۸ این آفت را از همدان ( کبودرآهنگ) جمع آوری کرده است. احتمالاً در سایر نقاط کشور نیز انتشار دارد و از آفات بالقوه گندم، جو و چاودار می باشد.

گرچه سوسک های خانواده Carabidae اکثراً شکارگر بوده و از حشرات گیاهخوار و سایر بندپایان تغذیه می نمایند، ولی در جنس Zabrus چند گونه وجود دارد که دارای فعالیت گیاهخواری بوده و برخی از آنها جزء آفات مهم بعضی از محصولات کشاورزی می باشند. در ایران فقط سوسک سیاه گندم در مزارع غلات دارای فعالیت گیاهخواری است و در برخی از مزارع گندم، بویژه مزارعی که به آیش گذارده نمی شوند بیشتر دیده می شود. لاروهای آن از برگ و حشرات کامل از گل و دانه های شیری گیاهان میزبان تغذیه می کنند (فرحبخش ١٣٤٠).

شکل شناسی

حشره کامل

طول این آفت ١٤ تا ١٦ میلیمتر و عرض آن حدود ٦ میلیمتراست. رنگ عمومی آن قهوه ای متمایل به سیاه رنگ سطح پشتی سیاه براق و سطح شکمی قهوه ای تیره است. سر بزرگ و سیاه رنگ، شاخکها ۱۱ بندی نخی شکل و به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز، چشمها به رنگ بور روشن ، پیش گرده عریض و محدب و تقریباً شبيه مستطيل، بالپوشها محدب و با خطوط موازی است.ساق پاهای جلویی مجهز به یک جفت خار نسبتاً بلند است. ساق و پنجه پاها به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز و پنجه پاها پنج بندی است. (دواچی ۱۳۳۲

لاروها

تیپ عمومی لاروها از نوع کامپودئی فرم و آخرین مفصل شکمی مجهز به یک جفت زائده انتهایی است. رنگ عمومی بدن سفید، سر و قفس سینه خرمایی و روی هر یک از حلقه های آن یک لکه قهوه ای کشیده وجود دارد. طول لارو پس از رشد کامل به ۲۵ تا ۳۰ میلیمتر می رسد (دواچی (۱۳۳۳)

خسارت

تغذيه لاروها از جوانه ها و برگهای جوان گندم سبب خشک شدن برگها شده و خسارت بصورت لکه ای در مزرعه دیده می شود . لاروهای این آفت در پائیز و بهار در زیر خاک زندگی می کنند. شب ها فعال شده و از برگ های جوان غلات تغذیه می نمایند . لاروهای این آفت بیشتر از بافت پارانشیمی برگها تغذیه کرده و از مجموعه برگ ها فقط رگبرگها را باقی می گذارند و برگها حالت رشته ای به خود می گیرند و غالباً در کنار بوته های گندم فرورفتگی ایجاد کرده و برگها را به داخل آن می کشند و سپس از آنها تغذیه می کنند. حشرات کامل در اواخر خرداد ماه از دانه های گندم که در مرحله شیری هستند شروع به تغذیه نموده و همچنین اوایل تابستان از دانه های سفت شده غلات تغذیه می نمایند.

زیست شناسی

این حشره زمستان را به صورت لارو سن یک یا دو و به ندرت سن سه در داخل خاک می كند. لاروها در اوایل بهار پس از گرم شدن هوای محیط فعالیت خود را آغاز سپری می کنند. علائم فعالیت به صورت گودالی که در کنار بوته ها ایجاد می شود بروز می نماید. لاروها برگهای غلات را داخل این گودال ها کشیده و از آنها تغذیه می نمایند. لاروها در طول روز در داخل دالان با گودال هایی که در داخل زمین ایجاد کرده اند به استراحت می پردازند و شبها برای تغذیه خارج می شوند ابتدا پارانشیم را خورده و رگبرگ ها را بجا می گذارند. آنها علاوه بر گندم و جو از گرامینه های وحشی نیز تغذیه می کنند. در اوایل تا اواسط خرداد لاروها تبدیل به شفیره می شوند شفیره ها نیز در داخل خاک تشکیل می شوند. دوره شفیرگی در دمای ۱۸ درجه سانتیگراد ۱۸ روز طول می کشد. (بالشویسکی ۱۹۹۲). حشرات کامل در اواخر بهار تا اوایل تابستان (در فامنین در استان همدان اوایل تیرماه) ظاهر می شوند (مشاهدات نگارنده در سال ۱۳۷۸). ظهور حشرات کامل با مرحله شیری و سفت شدن دانه های گندم همزمانی دارد. حشرات کامل روزها در زیر کلوخه ها و علف های هرز مخفی می شوند ولی شبها از برگ های گیاهان جفت گیری و تخمریزی می کنند تخمگذاری کنند. گرامینه و دانه های نرم گندم تغذیه می کنند. سپس جفتگیری و تخمریزی می کنند. تخمگذاری است به صورت انفرادی و یا در دستجات ۳ تا ۵ تایی انجام گیرد. این حشره تخم های خود را بسته به دمای محیط در عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی متری خاک قرار می دهد. هر حشره ماده در طول عمر خود ٤٠ تا ۸۰ عدد تخم می گذارد دوره رشد جنینی تخمها با توجه ممکن به دمای محیط ۸ تا ۲۹ روز طول می کشد. به طوری که در دمای ۱٦ تا ۱۸ درجه سانتیگراد ١٤ روز و در ۲٦ درجه سانتیگراد ۲۹ روز به طول می انجامد. این حشره دارای سه سن لاروی است و سنین مختلف لاروی بوسیله اندازه گیری عرض کپسول سر از هم تفکیک و مشخص می شوند. لاروها پس از تغذیه می توانند به مدت ۳۰ تا ۵۰ روز بدون دسترسی مجدد به غذا زنده باقی بمانند. دما و رطوبت محیط برای ادامه حيات آنها بسیار مؤثر است. لارو این حشره دیاپوز حقیقی ندارد ولی فعالیت تغذیه ای آن در طول سرما کاهش پیدا می کند طول دوره لاروی آفت تابع دمای محیط است مثلاً در دمای ۱۸ درجه سانتیگراد ۸٦ روز طول می کشد. این حشره در سال یک نسل داشته و بیشتر در مزارعی مشاهده می شود که بطور مرتب به زیر کشت گندم می روند. (دواچی (۱۳۳۳)

روش های کنترل

الف- زراعی

 1- تغییر تاریخ کاشت.

2 – رعایت تناوب:

اگر مزارع آلوده حداقل دو سال به زیر کشت گندم و یا جو نرود اجرای این روش در کاهش جمعیت آفت مؤثر واقع می شود.

ب- شیمیایی

گرانول پاشی: در مزارعی که تراكم لارو آفت ۲ عدد در متر مربع باشد، می توان از گرانول ه یا ۱۰ درصد دیازینون یا فورادان %٤ استفاده نمود. در گذشته از آلدرین و دیلدرین استفاده می شد، ولی امروزه مصرف آنها منسوخ شده است.