Hadena basilinea F

این گونه از پروانه های خوشه خوار گندم را اولین بار کولار در سال ۱۸۵۵ از اتریش جمع آوری و گزارش کرده است در ایران نیز ابتدا در سال ۱۳۴۰ توسط فرحبخش از منطقه اردبیل و سپس بهداد (۱۳۷۱) از شهرکرد گزارش کرده اند.

گیاهان میزبان

لارو این آفت از گرامینه های زراعی شامل گندم، جو، چاودار و ذرت تغذیه و در روی آنها ایجاد خسارت می نماید (اقلیدی ۱۳۴۰)

مناطق انتشار

این آفت در کشورهای ،اتریش ،انگلستان ،آلمان ،فرانسه دانمارک لهستان شوروی سابق ژاپن آمریکا و کانادا شیوع داشته و در ایران نیز تاکنون از استانهای اردبیل و چهار محال و بختیاری گزارش شده است بهداد (۱۳۷۱)

شکل شناسی

طول پروانه ۳۴-۴۰ میلیمتر و رنگ آن معمولاً زرد خاکستری می باشد. بال های رویی دارای شیارهای عمیق عرضی بوده و یک لکه لوبیایی شکل نیز که نصف آن سفید خاکستری و بقیه قهوه ای تند مایل به سیاه است روی آنها دیده می شود. بال های زیری به رنگ قهوه ای مایل به خاکستری با رگبالهای نقطه چین است که کناره های آن کمی سیاه رنگ است. طول بدن لاروها پس از یک هفته تغذیه از ۳-۴ میلیمتر تجاوز نمی کند ولی طول لاروهای کامل ۳۵-۴۰ میلیمتر است رنگ لارو کامل زرد بلوطی روشن، شفاف و کاملاً به رنگ گندمی می باشد و سر آن به رنگ قهوه ای خرمایی کمی تیره رنگ و سوخته به نظر می رسد. پشت سینه دارای نقطه چین های سیاه رنگ و در وسط پشت بدن خط سفید رنگ مستقیمی وجود دارد که در طول بدن تا انتهای عرض سینه امتداد داشته و در اطراف آن دو نوار پهن نسبتاً تیره رنگ ولی کاملاً واضح و روشن است شکم به رنگ خیلی روشن ولی اطراف روزنه های تنفسی تیره رنگ است. سر گرد پیشانی فشرده کوتاه و مثلثی شکل کشیده می باشد. پالپ ها طویل، راست و طول آن ۳ الی ۴ برابر قاعده آنهاست. سطح پاهای شکمی مجهز به ۱۲ قلاب است. (اقلیدی (۱۳۴۰)

خسارت

لاروهای این آفت از دانه های خوشه گندم تغذیه می کنند. خسارت آن در مزارع آبی کمتر از مزارع دیم و با هراکش است فعالیت تغذیه ای لاروها طولانی و از اوایل خرداد تا آخر شهریور ماه ادامه می یابد. (اقلیدی (۱۳۴۰)

زیست شناسی

در شرایط اردبیل پروانه های این آفت در حدود ۲۵ اردیبهشت ماه ظاهر شده است. پروانه ها شب فعال بوده و حشرات کامل به شدت به طرف نور جلب می شوند بنابراین از تله، به خوبی برای صید آنها می توان بهره گیری نمود حشرات ماده پس از جفتگیری در اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد ماه روی برگ و خوشه گندم و بعضی از گیاهان وحشی گرامینه مانند Calamagrostis epigeos تخمریزی می کنند. تخمها بعد از ۱۲ – ۱۵ روز تفریخ شده و لاروهای کوچک و زردی بیرون می آیند که به طرف خوشه های گندم رفته و خود را در زیر پوشش های دانه مخفی و به تدریج داخل پوشش های داخلی دانه شده و شروع به فعالیت و تغدیه از دانه های نارس گندم می نمایند. در اردبیل از اواسط خرداد که گندم تشکیل دانه می دهد لاروها ظاهر و ازدانه های نارس گندم شروع به تغذیه می کند و تا موقع درو محصول و خرمن از دانه های رسیده خشک گندم تغذیه خود را ادامه می دهند. لاروها پس از تغذیه و تهی کردن دانه ها آنها را ترک نموده و روی همان خوشه به دانه های دیگر گندم حمله می نمایند. لاروها از یک خوشه به خوشه دیگر به وسیله تار تنیدن منتقل می شوند. در هفته آخر خرداد طول لارو حدود ۱۰ الی ۱۲ میلیمتر است. لاروهای این آفت روزها را زیر خاک در پای بوته های گندم و یا در داخل غلافهای برگ و کلش به سر برده و اغلب عصرها و ساعات اولیه صبح از بوته های گندم بالا رفته و در روی خوشه ها مستقر می شوند و یا زیر دسته های درو شده گندم و علفهای هرز رفته و تا مدتی پس از جمع آوری محصول از دانه های ریخته شده روی زمین و دانه های غلات وحشی تغذیه می نمایند. لاروهای این آفت از تمام قسمتهای دانه گندم به استثناء پوست تغذیه کنند. هنگام غروب با تکان دادن بوته های گندم لاروها روی زمین می افتند. اگر در اواسط روز بوته های گندم را از ریشه بیرون آورده و محل يقه بوته تكان سختی داده شود لاروها که داخل یقه گندم استقرار دارند بیرون می ریزند و چون از نور آفتاب گریزان هستند فوراً خود را در زیر خاک و کلوخه ها مخفی می نمایند. در مناطقی که برداشت گندم در دو مرحله صورت می گیرد و دسته های گندم را برای خرمن کردن جمع و حمل می کنند، مقداری از این لاروها در مزرعه باقی مانده و مقداری نیز در بین راه روی زمین می ریزند و اگر مقداری باقی مانده و به خرمن انتقال داده شود خیلی جزئی بوده و آنها نیز در نتیجه کوبیدن خرمن توسط خرمنکوب از بین می روند. لاروها پس از تغذیه کامل در ماههای مرداد و شهریور زمین را سوراخ کرده و در عمق چند سانتیمتری خاک به شفیره تبدیل می شود و تمام پائیز و زمستان را در آنجا سپری می کنند (اقلیدی (۱۳۴۰)

روشهای کنترل

الف – زراعي

1- شخم عمیق پاییزه: اجرای شخم پاییزه در کاهش جمعیت فرم زمستان گذران مؤثر است.

2-استفاده از ارقام زودرس: ارقام زودرس از خسارت اصلی آفت فرار می کنند.

3- برداشت سریع محصول: برداشت و کوبیدن سریع محصول در کاهش جمعیت آفت مؤثر است.

4- رعایت بهداشت مزرعه: در موقع برداشت محصول سعی شود از ریخت و پاش گندم در مزرعه جلوگیری شود.

ب- شیمیایی

در صورت بالا بودن جمعیت آفت، همزمان با فعالیت لاروهای جوان (سنین پایین) روی خوشه، در اواسط خرداد ماه، مزرعه با مزارع آلوده را می توان سمپاشی نمود. در این رابطه می توان از فنیتروتیون به نسبت 0/8-1 لیتر در هکتار استفاده نمود. البته در مزارعی که علیه پوره های سن گندم سمپاشی می شود این آفت نیز کنترل می شود.