Sesamia cretica Led

لاروهای سن یک پس از خارج شدن از پوسته تخم به صورت گروهی با جویدن ساقه قسمت های داخلی غلاف تغذیه خود را آغاز می کنند. تعدادی از آنها در ساقه نفوذ کرده و با ایجاد سوراخهای گرد، شروع به تغذیه از داخل ساقه مینمایند؛ در نتیجه استقامت ساقه های آلوده بسیار کم می شود، به طوری که با نسیم و باد می شکنند. این وضعیت در آلودگیهای شدید اتفاق می افتد. برخی دیگر به اطراف ساقه های دیگر منتقل می گردند لاروهای این آفت همانند دیگر ساقه خوارها از قیف ذرت، گلهای نر و ماده و پایه بوته تغذیه کرده و باعث پژمردگی می شوند، که در این حالت برگ های مرکزی به سهولت جدا می گردند. این عارضه که به مرگ قلب گیاه معروف است باعث رشد جوانه های جانبی گشته و در نتیجه بوته حالت جارویی پیدا می کند. این آفت در اکثر مناطق کشت ذرت در ایران وجود دارد اما با توجه به وجود دشمنان طبیعی فعال، تراکم و خسارت آن در همه مناطق به یک اندازه نیست.

مناطق انتشار

این آفت در بسیاری از کشورهای اروپایی آسیایی و آفریقایی انتشار دارد. در ایران تا کنون از استانهای فارس ،خوزستان، اصفهان ،گیلان ،مازندران کرمانشاه ،(سرپل ذهاب) و سیستان و بلوچستان گزارش شده است و به احتمال زیاد در سایر نقاط کشور نیز وجود دارد. در استان خوزستان یکی از آفات مهم کشت ذرت تابستانه است، ولی در ذرت کاریهای استان همدان علیرغم بیست سال از کشت آن، تاکنون گزارش نشده و یا موردی از آلودگی مشاهده نشده است.

شکل شناسی

حشره کامل، شب پره ای به طول ۱۲ میلیمتر و عرض بدن با بالهای باز ۲٦ تا ۳۲ میلیمت است. بالهای جلویی به رنگ سفید مایل به کرم و بالهای عقبی سفید رنگ می باشند. تخم ها گرد، پهن و به رنگ سفید شیری بوده و لاروهای جوان به رنگ سفید با سر قهوه ای رنگ هستند. لارو رشد کرده به رنگ صورتی بوده و در حداکثر رشد ۳۰ تا ۳۵ میلیمتر طول دارد. شفیره ها به رنگ قهوه ای روشن تا تیره و به طول ٢٤ میلیمتر هستند و در سوراخ محل تغذيه يا کانال مربوط به آن تشکیل می شوند.

نحوه خسارت و گیاهان میزبان

پروانه ساقه خوار ذرت به گونه های زیادی از گیاهان خانواده گرامینه حمله می کند، ولی در بین آنها به ذرت دانه ای، ذرت خوشه ای ،نیشکر و سودان گراس علاقه بیشتری نشان می دهد ودر نقاطی که ذرت خوشه ای و نیشکر کاشته نمی شود این آفت به ذرت بلال بیشتر حمله می نماید. خسارت این آفت در روی بوته های جوان نیشکر بیشتر از بوته های مسن است. لارو سن اول بسیار فعال بوده و پس از ظهور به سرعت پراکنده می شود. در اثر تغذیه لاروهای سنین پایین از مریستم گیاه، جوانه مرکزی از بین رفته و گیاه از رشد طولی باز می ایستد، که نتیجه آن کاهش تولید محصول نی در هکتار است . به علت تغذیه لاروهای سنین بالا از بافت داخلی ساقه ها و پوک نمودن آنها و همچنین پر شدن آنها از فضولات لاروی، محل ذخیره قند از بین رفته و در نتیجه، میزان شربت، درجه خلوص آن و در نهایت مقدار شکر استحصالی کاهش می یابد (رائو) (۱۹۶۹). کاهش وزن نی به سبب کاهش رشد پوسیده شدن ساقه ها (ناشی از حمله عوامل قارچی به ساقه های آسیب دیده و مملو از فضولات لاروها) و خشک شدن کامل بوته های نیشکر (در حمله شدید) از عوارض حمله آفت می باشد. از بین رفتن مریستم انتهایی باعث رشد ساقه های جانبی و جارویی شدن بوته ها می شود که این وضعیت سبب کاهش شدید میزان قند می گردد. ( کونیاتا و سویت ،۱۹۹۴). درصد ساقه های آسیب دیده یا میان گره های سوراخ شده معیار مناسبی برای ارزیابی میزان کاهش محصول نیشکر است. ( جانسون و همکاران (۱۹۹۵). نیشکر در سن ۱-۱۲ ماهگی رشد نسبت به حمله S.cretica حساس می باشد. اگر ساقه ها در سنین ۹ تا ۱۲ ماهگی مورد حمله قرار گیرند میزان محصول، کاهش چندانی نخواهد داشت؛ زیرا معمولاً نیشکر ۱۲ تا ۱۶ ماه پس از کاشت، برداشت می شود. بیشترین کاهش محصول زمانی خواهد بود که گیاه در سنین ۵ – ۹ ماهگی رشد چندین نوبت مورد حمله نسلهای مختلف آفت قرار گیرد. در تابستان های گرم خوزستان به علت وزیدن بادهای داغ پوسیدگی نی ها در اثر حمله آفت کاهش می یابد (سراج (۱۳۸۰). عامل پوسیدگی در نی های آلوده به سزامیا، قارچهای فوزاریومی Fusarium spp) است. ( جانسون و همکاران (۱۹۹۵). سراج (۱۳۸۰) میزان خسارت ساقه خوار به دو رقم نیشکر در جنوب خوزستان را بررسی نموده و نتیجه گرفت که میانگین درصد قند گره و میان گره های آلوده (سوراخ شده توسط لارو آفت) در کولتیوار 614-57 CP ( 30/7 درصد) بیشتر از کولتيوار NCO 310 ( 11/2 NVدرصد) بوده و میزان شکر حاصل از هر تن نی در کولتیوار 310 NCO (۱۳۲کیلوگرم) بیشتر از کولتیوار 614-57 CP ( ۱۱۰کیلوگرم) برآورد شده است. بر پایه مطالعه وی، در ازاء هر %١ ساقه سوراخ شده و پوسیده ناشی از زیان آفت شکر استحصالی حدود ۱۱ تن در هکتار کاهش می یابد.

زیست شناسی

این آفت، زمستان را به صورت لارو کامل در خوشه ها و یا ساقه های خسارت دیده و باقیمانده در مزرعه می گذراند. از نیمه دوم تا اواخر بهار تبدیل به شفیره شده و حشرات کامل از اواخر بهار به بعد دیده می شوند. پروانه های ماده یک روز پس از ظهور شروع به تخمریزی می کنند و متوسط تعداد تخم تولیدی حدود ۲۰۰ عدد است که بطور انفرادی و یا در دستجات 4 تا 8 تایی و حتی 12 تایی در شب گذاشته می شوند. موقعی که تخمگذاری به صورت دسته ای صورت می گیرد، حشره ماده تخم های خود را در یک تا دو ردیف قرار می دهد. ( در مقایسه با S.nonagrioides که تخمهای خود را در چند ردیف قرار می دهد). محل تخمگذاری نسل اول آفت روی بوته های جوان و پاجوشها می باشد و لاروهای حاصله، از ٥ بند فوقانی ساقه نیشکر که قند بیشتری دارند تغذیه می کنند (سراج (۱۳۸۰). ولی نسل های بعدی تخم های خود را روی برگها یا در گل آذین نر ذرت قرار می دهند. دوره نشو و نمای جنینی ٤ تا ۸ روز می باشد. لاروهای خارج شده ابتدا از برگهای جوان تغذیه می کنند، سپس وارد ساقه( قسمت پایین یا بالای گیاه) شده و پس از تغذیه از این قسمت، معمولاً از سوراخ ورودی شیره گیاهی خارج می شوند. دوره لاروی بسته به دمای محیط متفاوت است. پس از طی دوره شفیرگی، حشرات کامل در اواسط مرداد ظاهر شده و نسل دوم تشکیل می گردد. لاروهای کامل همین نسل، فرم زمستان گذران آفت را تشکیل داده و زمستان را درون ساقه های باقیمانده در مزرعه سپری می کنند. بنابراین در مناطق با آب و هوای معتدل یک نسل کامل و یک نسل ناقص داشته و در شرایط آب و هوایی خوزستان ٤ نسل کامل و یک نسل ناقص دارد (سراج (۱۳۸۰).

روشهای کنترل

الف – کنترل زراعی

1- استفاده از ارقام مقاوم: کشت ارقام مقاوم در کاهش خسارت آفت مؤثر بوده است. بررسی ارقام نشان داده که رقم ٧٠٤ نسبت به این آفت مقاوم می باشد (حیدری و همکاران، ۱۳۷۷).

2- کشت به موقع ذرت تابستانه: در مناطقی که کشت ذرت علوفه ای بعد از برداشت گندم صورت می گیرد، کاشت محصول باید حداکثر یک ماه بعد از برداشت گندم انجام شود.

3- اجرای عملیات زراعی شامل شخم، دیسک و خرد کردن بقایای ذرت بعد از برداشت محصول در کاهش تراکم جمعیت زمستان گذران آفت موثر می باشد (حیدری و همکاران (۱۳۷۷)

4- از کاشت گندم پاییزه دیر کاشت در مناطق ذرت کاری خودداری شود.

ب – کنترل فیزیکی

جمع آوری و آتش زدن بقایای گیاهی باقیمانده از کشت قبلی، در کم کردن جمعیت آفت و جلوگیری از انتقال آن از سالی به سال دیگر بسیار مؤثر می باشد. البته اجرای این روش همیشه قابل توصیه نمی باشد؛ زیرا ممکن است اثرات مخربی روی بیولوژی خاک داشته باشد.

ج – کنترل شیمیایی

این روش در صورتی نتیجه بخش و مؤثر است که پس از بازدید مرتب مزرعه یا استفاده از تله های فرمونی یا نوری زمان تخمریزی آفت مشخص شده و پس از خارج شدن لاروهای سن یک از پوسته تخم و قبل از اینکه وارد ساقه شوند، سمپاشی صورت گیرد. در غیر این صورت سمپاشی کنترل مورد انتظار را در بر نخواهد داشت. در صورتی که میزان آلودگی به تخم و لارو آفت در بوته ها به میزان ۵-۱۰ درصد در نوبت اول، 15-10 درصد در نوبت دوم و ۱۵-۲۰ درصد در نوبت سوم باشد، می توان با استفاده از مخلوط سموم زولن و نواکرون به نسبت ۲ و ۱ لیتر در هکتار در نوبت اول و لاروین و نواکرون به نسبت ۱ : ۱ کیلو در هکتار در نوبت دوم اقدام به سمپاشی نمود که زمان شروع این سمپاشی ها معمولاً مصادف با ظهور لاروهای سن یک در روی بوته های ذرت می باشد. نرم مبارزه شیمیایی علیه سزامیا در اوایل زمان رویش بوته های ذرت در مرحله ٣ تا ٤ برگی و در مرحله شروع باروری بوته های ذرت، موقعی که ارتفاع بوته ها ۳۰- ۵٠ سانتیمتر و میزان آلودگی بوته ها به تخم و لارو سنین پایین در نوبت اول به میزان ۱۰ درصد و در نوبت دوم ۱۵ تا ۲۰ درصد باشد، می توان مخلوطی از سموم اکامت و نواکرون به نسبت ۱ و ۱ تا ۱/۵ لیتر در هکتار استفاده نمود.( حیدری و همکاران (۱۳۷۷).

د- کنترل بیولوژیکی

از دشمنان طبیعی این آفت میتوان زنبورهای پارازیتوئید Platytelenomus hylas Nixon (در خوزستان) و زنبورهای پارازیتوئید Habrobracon hebetor و pintoi (در منطقه اردبیل و دشت مغان) را نام برد. میزان کارآیی پارازیتیسم زنبور پارازیتوئید Phylas در تابستان 85/7% روی تخم سزامیا است (عظیمی و همکاران (۱۳۷۴). رنجبر اقدم و کمالی (۱۳۸۱) کارآیی زنبور Platytelenomus hylas Nixon را بررسی نموده و نتیجه گرفتند که این پارازیتوئید قادر است بدون بکارگیری سم، روی کرم ساقه خوار نیشکر کنترل مطلوبی ایجاد نماید. همچنین از پرورش کرم ساقه خوار نیشکر و ذرت به ترتیب در روی سورگوم و ساقه های ذرت نتیجه گرفتند که این دو ساقه خوار به راحتی بر روی میزبانهای طبیعی در آزمایشگاه قابل پرورش هستند. حداقل تلفات و حداکثر میزان پرورش در دوره رشد و نمو کوتاه بدست می آید و نوع غذا در تغذیه و پرورش S. cretica تعیین کننده نیست، در حالی که کرم ساقه خوار نیشکر به نوع غذا واکنش نشان می دهد از این ویژگی می توان برای پرورش پارازیتوئید مذکور در آزمایشگاه استفاده کرد و در صورت نیاز و در شرایط طبیعی آن را رهاسازی نمود.